De Nieuwe Markt in Zwolse binnenstad

In 2009 werd begonnen met het herinrichtingsproces van de Nieuwe Markt. Parkeerplaatsen maakten plaats voor een groen verblijfsplein met mogelijkheid tot kleine evenementen. De Botterstee, geïnspireerd op de historische botermarkt, geeft de Nieuwe Markt een eigen identiteit.

Historie

De Nieuwe Markt is een klein plein, nabij de centrale Grote Markt van Zwolle. Omdat de warenmarkt daar uit zijn voegen groeide, besloot de toenmalige stadhouder in de 17e eeuw dat een gedeelte van het oude Bethlehem kloostercomplex afgebroken moest worden om plaats te maken voor de versmarkt. Dit plein werd ‘de Nieuwe Markt’ genoemd, maar werd in het begin amper door de marktkooplieden gebruikt. Later heeft op de Nieuwe Markt onder andere 67 jaar lang een overdekte botermarkt gestaan.

Wensen buurtbewoners en ondernemers

Het ontwerp voor de herinrichting van de Nieuwe Markt is van de hand van Han Godijk. Alle herinrichtingen in Zwolle worden in een open planproces gemaakt. Het begint met het samenstellen van een klankbordgroep uit bewoners, ondernemers en belangengroepen. Godijk: “Er wordt van meet af aan geluisterd naar de mensen. Samen maken we het ontwerp. We hebben bij aanvang zelfs geen schetsen liggen, enkel het programma van eisen vanuit de gemeente. Met deze werkwijze ontstaat er een vertrouwensband én een beter ontwerp. De belangrijkste vraag is immers: voor wie maak ik dit ontwerp?”

In het geval van de Nieuwe Markt luidden de wensen van buurtbewoners en ondernemers als volgt:

•    Geen parkeerplaatsen
•    Beperkte ruimte voor terrassen van omliggende horeca
•    Groen karakter
•    Mogelijkheid tot kleine evenementen
•    100 fietsenstallingen
•    Aangepaste verkeersrichtingen
•    Bestaande ondergrondse containers en plaszuil geïntegreerd

Bekijk hier het Straatbeeld TV interview met ontwerper Han Godijk

http://www.youtube.com/watch?v=Mn2ZBOae1WU

Ontwikkelingsprogramma Binnenstad Zwolle

Vanuit de gedachte dat de binnenstad van Zwolle moet zijn ingericht als een winkel- en ontmoetingscentrum, is in 2004 het Ontwikkelingsprogramma Binnenstad Zwolle opgezet. De Nieuwe Markt en de aangrenzende Sassenstraat vormden het tweede grote project. Projectleider Ronald IJsselsteijn: “De prioriteiten voor de binnenstad liggen nu anders. Neem het shopgedrag van winkelpubliek onder invloed van het internet. Men komt minder naar de binnenstad om dagelijkse boodschappen te kopen, maar eerder om gezellig te shoppen en een bezoek te brengen aan de horeca of om georganiseerde evenementen bij te wonen.”
In het verlengde hiervan ligt volgens de gemeente Zwolle een gedeelde verantwoordelijkheid voor de openbare ruimte bij ondernemers en projectontwikkelaars. IJsselsteijn: “De nieuwe Markt is een mooi voorbeeld van de overgang van het oude naar het geactualiseerde Ontwikkelingsprogramma. De bewoners en ondernemers toonden initiatief en betrokkenheid. Tijdens de ontwerpfase maar ook tijdens de opening dit voorjaar en het beheer en gebruik nu.”

Hot items: (fiets)parkeren en terrassen

Hoewel het participatietraject harmonieus verliep waren er tijdens de ontwerpfase van de Nieuwe Markt uiteraard een aantal punten waar niet iedereen het direct over eens kon worden. Zo wilden een aantal ondernemers toch een aantal parkeerplaatsen behouden. Een wens die gezien de handel van sommige winkels zeer begrijpelijk was, en van anderen simpelweg een kwestie van gewenning. Toch werd besloten geen enkele parkeerplaats meer te creëren op het nieuwe plein, om op die manier wildparkeerders en zoekend autoverkeer te voorkomen.

Ook het aantal en de locatie van de fietsparkeerplaatsen bleek een discussie waard. IJsselsteijn: “Gek genoeg zien winkeliers liever geparkeerde auto’s dan fietsen voor hun deur staan.” Als compromis werden de clusters fietsenstallingen voor het postkantoor en de winkels verkleind en werd een compacte fietsenstalling met meer capaciteit gecreëerd, ingepast tussen het groen op de hoek van de Sassenstraat en de ingang van de Nieuwe Markt. Achteraf ook een logischer locatie en een aansporing voor fietsers om daar te parkeren om vervolgens de afstand tot, of over het plein lopend af te leggen.

De hoeveelheid vierkante meters met terrasfunctie was vanaf het begin een hot item. Omwonenden wilden liever helemaal geen terrassen in verband met de geluidsoverlast. De horecaondernemers wilden uiteraard wel graag de mogelijkheid tot een terras. In de visie van de gemeente en ontwerper Goodijk had de Nieuwe Markt wel een beperkt aantal terrasplaatsen om daarmee de verblijfsfunctie van het plein te accentueren. Uiteindelijk is in het ontwerp en het vergunningsysteem duidelijk gesteld hoeveel en welke plekken op het plein en langs de gevels zijn bestemd voor terras. Iedere ondernemer heeft recht op een evenredig deel van deze plaatsen maar de vergunningaanvragen lijken zich vanzelf te regelen. Goodijk: “De meeste horecazaken zijn niet gebaat bij één of twee tafeltjes, en gunnen deze aan hun buurman. De verder gelegen zaakjes hebben niets aan deze plekken.” Goede handhaving en sociale controle zijn onontbeerlijk bij het naleven van het, in het ontwerp geïntegreerde, terrasbeleid.

Noodzakelijk kwaad

Zoals ieder woon- en verblijfsplein heeft ook de Nieuwe Markt een hoek met esthetisch minder aantrekkelijke, maar noodzakelijke elementen. De ondergrondse containers en de plaszuil in de hoek bij de kloosterkapel moesten worden verwerkt in het ontwerp. De paszuil werd ondergronds gemaakt; één van de ondernemers heeft de sleutel en laat de zuil iedere avond uit het maaiveld herrijzen. De bovengrondse luiken van de ondergrondse containers werden in lijn gezet met de gevel van het aangrenzende oude gebouw. Gecombineerd met de verwijdering van de ratjetoe aan afzetpaaltjes en verschillende lichtmasten, ziet zelfs de voormalige ‘rommelhoek’ er nu prettig uit.

Frans geïnspireerde hagen

Om het hele jaar door interessant groen op het plein te hebben, combineerde Goodijk in zijn ontwerp verschillende soorten hagen en bloemen in lineaire structuren. Goodijk: “In Frankrijk worden vaak verschillende soorten hagen gecombineerd. Dit geeft een exclusiever beeld, terwijl je toch gebruik maakt van standaard, beheerbaar groen.” Voor, tussen en achter de lijnen met verschillende hagensoorten werden bloeiende planten en kruidensoorten geplant waaronder lavendel, herfstanemonen en hortensia’s. In elke haag staat er gedurende de seizoenen wel iets in bloei. Om de lange groenvakken geen obstructie te laten worden werden ze her en der onderbroken met een doorgang of een bank van Metalco. Goodijk: “Deze banken, als houten blokken, komen overeen met de groene haagblokken. Samen vormt het een harmonieus geheel. Ze zijn daarmee ook precies groot en breed genoeg om met meerdere personen onafhankelijk plaats te nemen, zonder het gevoel te hebben binnen te dringen in de persoonlijke ruimte van de ander.”

Oud en nieuw geïntegreerd

Met het oog op de verblijfskwaliteit en de kleine evenementen die plaats vinden op de Nieuwe Markt, werden de lange groenvakken zo over het plein verdeeld dat in het midden een grote ruimte open is gebleven en in de hoeken kleinere subruimtes zijn ontstaan. Voor het oude postkantoor staan zes grote kastanjebomen. Met hun lichtdichte bladerdek en vochtclaimende wortels vormden deze een uitdaging met betrekking tot de aanvullende beplanting. Goodijk paste direct voor de rij bomen beplanting toe die weinig zonlicht vraagt. Regenwater vanaf het dak van het postkantoor wordt via een nieuw leidingsysteem ondergronds naar alle beplanting geleid. Daarnaast is een systeem aangelegd waarmee in tijden van droogte het water uit de oude bluskelder onder het plein, vroeger gebruikt om regenwater op te vangen dat als bluswater diende voor het geval het oude klooster vlam vatte, ingezet kan worden om de beplanting op de Nieuwe Markt te bewateren.
Parallel aan de rij kastanjes plaatste Goodijk een structuur van buxusblokken met verschillende hoogtes. Een uitdaging voor de groenbeheerders maar één die zij volgens Goodijk met veel plezier ontvingen. “Ook groenbeheerders vinden het leuk als er van hen eens iets anders gevraagd wordt, wanneer echt vakwerk vereist is. Ze schaften er zelfs een speciale snoeischaar voor aan.” Behalve van hagen, bloeiende planten en kruiden, kregen de oude kastanjes gezelschap van een aantal Prunussen, kleinere sierkersenbomen met een prachtige bloesem in het voorjaar.

Historie teruggebracht met De Botterstee

Al tijdens het maken van het ontwerp voor de Nieuwe Markt, ontstond idee voor een bouwwerk op het plein. Het moest een uniek element worden dat de identiteit van de Nieuwe Markt zou versterken, zoals de pergolaconstructie in Groningen de Poelenstraat tot een herkenningspunt van de stad maakt. Het idee nam de vorm aan van de Botterstee, een open staalconstructie met een achttal poten en een open dak, geïnspireerd op de oude overdekte Boterhal die altijd op de Nieuwe Markt had gestaan.
Goodijk maakte het ontwerp in samenwerking met Martijn Boelhouwers van bureau Maan in Rotterdam. De constructie werd vervaardigd door Tosec, een gespecialiseerd metaalbedrijf uit Zwolle. In dezelfde vormgeving als de decoratieve stalen rand bovenaan de gevel van het oude postkantoor, plaatsen de architecten een veelbetekenende tekst uit 1654 op het dak van de Botterstee: ‘Dat deselve plaetse wel de naem en de gedaente, maer niet de daet van een markt heeft’. De zin verwijst naar een verordening van het Zwolse stadsbestuur en geeft uiting aan het feit dat de Nieuwe Markt – toentertijd maar ook heden ten dage – wel het uiterlijk van een marktplein heeft, maar niet als zodanig wordt gebruikt. De naam Botterstee, wat Boterplek betekent, was de winnende inzending in een prijsvraag. Onder de Botterstee werden dezelfde rode klinkers als op de rest van het plein gebruikt maar in waalformaat. Een zeilmakerij in Friesland maakte een bijzonder dekzeil dat in geval van een evenement op het dak van de Bottestee gespannen kan worden.
Op verzoek van bewoners werden op het plein niet de nieuwe standaard verlichtingmasten en -armaturen, maar de historische modellen toegepast, met een Haagse mast en kap. Om wel te kunnen voldoen aan hedendaags vereiste lichtniveaus paste De Nood BV het armatuur zo aan dat een moderne spiegeloptiek van Ter Kuile geïntegreerd kon worden.

Terug naar overzicht >>>