Toen, nu en de toekomst. Wie het stationsgebied van Hilversum vroeger met nu vergelijkt ziet grote verschillen en grote overeenkomsten. Sinds de komst van de spoorlijn in 1874, is het stationsgebied snel veranderd. Hoe belangrijk was het dat het gebied met Hilversum meegroeide?
Stationsgebied Hilversum door de jaren heen; een gebied dat voortdurend verandert
maandag 3 juli 2023
Buiten het centrum zijn inmiddels meerdere wijken bijgebouwd en vestigden nieuwe (media)bedrijven zich in de stad. Daardoor was het belangrijk dat het stationsgebied voortdurend met de stad meegroeide.
Momenteel verandert het gebied ook weer, met name rondom het stationsgebouw; kortgeleden nog werden het GAK-gebouw en de -kelder gesloopt en startte daar de aanleg van het nieuwe duurzame busstation. Als de werkzaamheden in 2030 klaar zijn, stap je direct in een levendig en groen centrumgebied het station uit. Verandering in het Stationsgebied kan even wennen zijn, maar is eigenlijk vanzelfsprekender dan je in eerste instantie misschien verwacht.
Het begin: een groot gebouw voor het nog kleine Hilversum
In 1874 krijgt Hilversum een spoorwegverbinding met een bijbehorend stationsgebouw. Het maakt van het schaapsdorp een belangrijke verbindende plaats in het netwerk tussen Amsterdam, Amersfoort, Baarn en Utrecht. Vanwege die uitstraling blijft het gebouw in de jaren daarna nog geliefd bij veel inwoners.
Schapenkamp scheidt het station van het centrum
Op de oude kaarten en zwart-witte archieffoto’s zie je hoe het centrum aansluit op het station. In 1975 wordt de Schapenkamp onderdeel van de centrumringweg van Hilversum, de aansluiting tussen station en centrum valt nu weg. Het gebied verandert verder nog meer, want de gemeente sloopt het verouderde gebied tussen het station en het Achterom. Een deel van deze bebouwing was nog van het laatste kwart van de negentiende eeuw. In die periode vernieuwen veel Nederlandse steden, waaronder Amsterdam en Utrecht, verouderde stadsdelen door deze te slopen en niet te restaureren. Maar, het bij inwoners geliefde, inmiddels honderdjarige stationsgebouw blijft gehandhaafd in het bestemmingsplan dat de gemeenteraad in 1975 vaststelt. Toch is niet uitgesloten dat onder andere het stationsgebouw nog vervangen wordt. Die discussie duurt nog een aantal jaar.
De afstand tussen het Hilversumse centrum en het station, die door de centrumring is ontstaan, bestaat anno 2023 nog steeds. Het centrum en Stationsgebied weer dichterbij elkaar brengen is daardoor een belangrijk onderdeel voor de huidige veranderingen in het Stationsgebied.
Een modern Stationsgebied
De modernisering van het centrum krijgt in 1978 een nieuwe wending als de gemeente een team van architecten aanstelt voor een nieuw ontwerp van het Stationsgebied. Zij denken na over een moderner stationsgebouw, geschikt voor het groeiende aantal inwoners en reizigers die van en naar de mediastad willen. De raad keurt hierna in 1979 het nieuwe bestemmingsplan goed. Daarin staat het definitieve ontwerp voor het Stationsgebied. Hierin is ook de bouw van het GAK-gebouw opgenomen, dat in 1984 wordt opgeleverd.
Wel of geen monument?
Na de vernieuwing van wegen en gebouwen rondom het station, was het stationsgebouw zelf nog altijd blijven staan. De gemeente sprak in 1982 het voornemen uit het stationsgebouw op de monumentenlijst te plaatsen en als monument te behouden. Veel inwoners waren hiervan voorstander, een aantal protesteerde zelfs tegen mogelijke sloop en stuurden bezwaarschriften in de hoop dat het pand behouden kon blijven. Maar, de Nederlandse Spoorwegen had als eigenaar van het spoorwegennet het laatste woord. De NS had ondertussen zelf nagedacht over de plannen voor het Hilversumse Stationsgebied.
Een procedure van 15 jaar volgde, waarin het definitieve ontwerp langs experts zoals het architectenteam, de welstandcommissie, het college en de betrokken raadscommissies ging. Zij kozen net als de NS voor de bouw van een nieuw station. Waarom? Omdat bij renovatie volgens de NS een situatie zou ontstaan ‘die van mindere kwaliteit was dan nieuwbouw’. De stedenbouwkundigen concludeerden hetzelfde. Het oude stationsgebouw behouden was daardoor niet mogelijk.
Een nieuw en ruimer stationsgebouw voor meer reizigers
De bouw van het stationsgebouw zoals we het nu kennen begint in 1990 en duurt twee jaar. De historische overkapping van het tweede perron uit 1892 blijft bewaard en houdt ook nu nog wachtende treinreizigers droog. In 2007 breidt het station verder uit.
Hilversum krijgt de intercitystatus, vanwege het nieuwe derde perron. De gemeente sluit de grote spoorbomen en legt een (nieuwe) fiets- en voetgangerstunnel aan onder het station. Hoewel fietsers en voetgangers via de tunnel nog onder het station door kunnen, is de scheiding tussen stadsdelen Hilversum-Oost en Hilversum-Centrum nu meer benadrukt. Later krijgt het gebouw nog de Hilversumse Architectuurprijs (2009/2010) en een Brunel Award (2011). Rondom het stationsgebouw komt meer ruimte voor woningen. Zoals door de bouw van de woontorens aan de centrumzijde.
2030: een groener, veiliger centrumgebied waar je duurzaam reist en prettig woont, werkt en verblijft
De komende tien jaar transformeert het Stationsgebied opnieuw: van doorgangsgebied tot levendig, groen en veilig centrumgebied. Met een betere verbinding tussen het centrum, het station en Hilversum Oost. En ook met de regio, via het nieuwe busstation en de HOV-busbaan. De centrumring wordt verlegd zodat het verkeer beter en veiliger kan doorrijden. Het marktplein en het centrum zijn hierdoor beter met elkaar verbonden.
De verwachting is dat het aantal voetgangers en fietsers in de toekomst groeit. Daarom krijgen zij volop de ruimte in het vernieuwde Stationsgebied. Aan de centrumzijde onder het Stationsplein komt een gloednieuwe stalling voor ongeveer 5.000 fietsen en aan de kant van het Oosterspoorplein komt in de toekomst een nieuwe stalling met ten minste 2.000 plekken. Aan weerszijden van het station komt er op verschillende locaties ruimte voor 600 tot 1.000 extra woningen.
Opnieuw verandering: slopen, storten, schuren, bouwen, en bestraten
Om ruimte te maken voor deze plannen, werd in 2018 het kenmerkende GAK-gebouw gesloopt. De kelder volgde in 2021 en 2022. Het tijdelijke, levendige en creatieve stadspark ‘De Kwekerij’ dat in 2020 begon op het Stationsplein, is in het voorjaar van 2022 verhuisd naar het Oosterspoorplein. Aan de voorzijde van het station krijgt het nieuwe, groene en duurzame busstation al vorm.
De werkzaamheden gaan nog een hele tijd duren. Maar wie over tien jaar het station uitloopt, weet meteen: ik sta midden in Hilversum. En dat heeft dan weer verrassend veel overeenkomsten met het Stationsgebied in begin 1900.
