Panel: circulaire openbare ruimte - waar moeten we mee doorgaan, starten of stoppen?

Chantal Schrijver, Adviseur circulair inkopen en ketensamenwerking Tauw en opsteller van de leidraad Het Nieuwe Normaal Openbare Ruimte: 

Stoppen? We moeten de dingen niet meer doen zoals we ze altijd deden. We kunnen veel materiaalgebruik vermijden door met andere ogen te kijken naar mobiliteit en de inrichting van onze openbare ruimte. Is overal tweerichtingsverkeer nodig? Kunnen we parkeerplaatsen met minder of hergebruikt materiaal aanleggen? En wat zou het opleveren als we langzaam verkeer en groen meer faciliteren? Met deze andere bril op krijgen we meer ruimte voor verkoelend groen en waterberging, in voorbereiding op meer extreem weer. Bijkomend voordeel is een lagere milieu-impact, als gevolg van minder materiaalgebruik.  

Doorgaan? De sleutel voor de circulaire transitie ligt bij het gezamenlijk doorleven van de voordelen van circulaire keuzes. We moeten circulaire successen blijven delen en objectief meetbaar maken, zodat we overtuiging houden dat het kán. Daarvoor is samenwerking met de hele keten nodig, van producent tot gebruikers en beheerders. Alleen met inzicht wat circulaire keuzes opleveren voor de leefbaarheid, ontstaat er draagvlak om dingen anders te doen.  

Starten? We moeten starten met het gewoon doén. Alle beetjes helpen en er zijn al zo veel goede voorbeelden. We moeten en kunnen bestaande circulaire handvatten als sector uniformer gaan gebruiken. Hierdoor ontstaat herkenbaarheid in de werkwijze, waardoor efficiëntie en versnelling mogelijk is. Dat is ook de kracht van Het Nieuwe Normaal: toepassing van circulaire werkwijzen die anderen al hebben bedacht én gebruik van materialen die er al zijn (secundair) of altijd zullen zijn (biobased).  

Daaf de Kok, mede-initiator BouwCirculair:   

Binnen de wereld van de openbare ruimte is de circulaire economie niet meer weg te denken. Ondanks dat we in ons werk vaak vervallen in oude gewoonten en gebruiken is er steeds vaker een circulaire bewustwording. Deze bewustwording zien we terug in projecten waarbij circulariteit een accent heeft gekregen op onderdelen in het proces en op onderdelen van de inrichting van de openbare ruimte. Denk aan accenten in het ontwerp of het circulair inkopen van een toe te passen product. 

Vanzelfsprekend stimuleren we dat allemaal en daar moeten we ook zeker mee doorgaan. Toch is er nog een maar. Dat komt omdat we veel meer effect kunnen realiseren door circulariteit mee te nemen bij alle te maken keuzes; het meenemen en afwegen van de circulaire keuzes bij de inrichting en ontwerp en de verdere levensloop van de openbare ruimte; het zoeken naar de verschillende circulaire mogelijkheden van de toe te passen onderdelen.  

De elementenverharding kan bijvoorbeeld al heel circulair en klimaatadaptief worden uitgevoerd, maar kan ook wellicht deels worden weggelaten of bij verwijdering worden hergebruikt. Voor deze benadering hebben we alle deelnemers in de keten nodig voor het leveren van een bijdrage en het kunnen behalen van de circulaire doelen: minder primaire grondstoffen, minder emissies, meer hergebruik, meer biodiversiteit, meer kwaliteit en een betere functionaliteit van de openbare ruimte.  

Deze benadering levert voor alle betrokkenen alleen maar winst op die te realiseren is door een beetje extra te investeren in tijd bij een totale procesbenadering van de gehele openbare ruimte.  

Marc de Rooij, programmamanager Klimaatneutrale en Circulaire Infra bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat: 

Waarmee we moeten stoppen? Met doen wat we vroeger deden, namelijk infraprojecten met bouwmachines op diesel uitvoeren en voor alles nieuwe materialen gebruiken, alsof die onuitputtelijk zijn. De gemeenten zijn hierin de spil, want zij zijn heel vaak de opdrachtgever in de openbare ruimte.  

Vraag als gemeente zoveel mogelijk emissieloos uit aan de markt, er zijn steeds meer machines beschikbaar. Zo krijg je schone en stille bouwplaatsen en bouwtransport, zonder uitstoot van schadelijke stoffen. Goed voor burgers en voor de medewerkers van bedrijven. Als gemeente kun je ook helpen om de laadinfra te organiseren. Begin daar vooral op tijd mee, doe bijvoorbeeld een energiescan.  

Het aanpakken van riolering biedt verrassend veel kansen voor circulariteit. Denk aan slimme koppelingen met andere werkzaamheden, zoals het vervangen van bestrating en hergebruik van stoeptegels, straatstenen en rioolbuizen. Lichtmasten oftewel lantaarnpalen kunnen trouwens ook heel goed een tweede leven krijgen. Duurzaam en financieel aantrekkelijk. De Mastenbank is een online landelijke marktplaats, waar overheden oude masten kunnen aanbieden en afnemen. Het hebben van een depot voor materialen is sowieso essentieel voor circulariteit. Bij de rioolwerkzaamheden kan, als toch de straat opengaat, een nieuw ontwerp bovendien rekening houden met klimaatadaptatie door het aanleggen van wadi’s en het voorkómen van hittestress.  

Circulariteit in de openbare ruimte gaat tenslotte ook over asfalt. Naast verlaging van de productietemperatuur is er al veel ervaring opgedaan met recycling van oud asfalt in nieuwe asfaltlagen. Hergebruik van asfalt zorgt voor een aanzienlijke vermindering van de milieukostenindicator (MKI). En nu we het daar toch over hebben, de wetgeving die over milieuprestatie-eisen in voorbereiding is, maakt dat het een goed idee is om hier ervaring mee op te doen. Circulariteit in de openbare ruimte is een zaak van de hele sector samen. Samen de focus op doen! 

Michelle de Roo, senior landscape designer bij Posad Maxwan 

Circulariteit in de openbare ruimte richt zich vaak op ‘harde’ materialen: verhardingen, straatstenen, plantenbakken, banken en ander straatmeubilair. Toch zijn het juist de keuzes die al aan de ontwerptafel worden gemaakt die bepalend zijn voor de mate waarin materialen later hergebruikt kunnen worden bij herinrichtingsprojecten. 

Staan de bestaande materialen centraal en ontwerpen we eromheen? Worden ze tijdelijk verwijderd om vervolgens op een andere plek terug te keren in het ontwerp? Kiezen we ervoor om materialen te verzamelen en onder te brengen in een depot, zodat ze later elders opnieuw gebruikt kunnen worden? Breken we materialen af om er nieuwe grondstoffen van te maken? Of vervangen we alles en starten we opnieuw – met nieuwe materialen die er hetzelfde uitzien? 

Deze overwegingen gelden niet alleen voor betontegels, gebakken klinkers of banken, maar ook voor levende elementen zoals bomen. Dat terwijl bomen met het verstrijken van de jaren juist in waarde toenemen – in tegenstelling tot stenen, die afgeschreven worden. Bomen leveren ecosysteemdiensten: schaduw, verkoeling, luchtzuivering, waterberging, biodiversiteit en leefkwaliteit. Deze baten laten zich lastig in geld uitdrukken, maar hun maatschappelijke waarde is enorm. Een volwassen boom van veertig jaar levert aantoonbaar meer klimaat- en gezondheidsvoordelen dan een jonge aanplant van vier jaar. 

Wie circulariteit écht wil toepassen in de openbare ruimte – én kosten wil besparen – doet er goed aan bestaande bomen als uitgangspunt te nemen voor het ontwerp. Moet een boom verplaatst worden, maak dan inzichtelijk dat de investering zichzelf terugverdient door het verschil in ecosysteemdiensten. Als gezonde bomen toch verwijderd moeten worden, zorg dan voor herplanting op een andere locatie. En is herplanting niet meer mogelijk, overweeg dan om het hout lokaal te hergebruiken, bijvoorbeeld als picknicktafel of speelelement voor de buurt. 

Behoud een boom, tenzij... Dát is circulair groen in de praktijk.