Gebruikers centraal  bij omgevingsgericht lichtontwerpen 

Het principe achter omgevingsgericht lichtontwerpen is eenvoudig. De omgeving, dat kan een stadsplein zijn maar ook een weg door een natuurgebied, verdient een passend ontwerp, bekeken vanuit functie en comfort van de gebruiker. Niet de armaturen, masten, hoogtes en uithouders zijn de vertrekpunten in het ontwerp, maar juist de mens, het gebruik, het landschap, de natuur en de beleving. “We moeten minder gaan ontwerpen vanuit de getalletjes uit normen of richtlijnen”, zegt Arthur Klink, voorzitter van de stichting OVLNL. “Bij omgevingsgericht lichtontwerp staan de omgeving en haar gebruikers centraal. Het puur volgen van richtlijnen hoeft niet automatisch goede verlichting van de openbare ruimte te betekenen.”  

Kennis en ervaringen delen 

Om omgevingsgericht lichtontwerpen onder de aandacht te brengen is vanuit het Lichtontwerp Atelier van OVLNL een stuurgroep opgericht. “Het uiteindelijke doel is om een online kennisportaal te creëren waarbij actief kennis en ervaringen worden gedeeld”, vertelt Klink, die zitting heeft in de stuurgroep. Daarnaast komt er een publicatie. “Er zijn verschillende disciplines die bezig zijn met lichtontwerp. We weten veel van onze eigen discipline, maar te weinig van andere disciplines. Daarom is het goed om van andermans kennis te leren. Lichtontwerpers gebruiken vaak al een eigen methodiek die raakvlakken heeft met de werkwijze van een landschapsarchitect. We hebben nu de gelegenheid om er een algemene werkwijze van te maken.  
 
Donderdag 9 april werd met een online video conference de eerste aanzet gegeven tot de uiteindelijke publicatie en het kennisportaal. Verschillende disciplines van omgevingspsychologen tot landschapsarchitecten, en van ecologen tot gemeenteambtenaren kwamen tijdens een online bijeenkomst samen om te sparren over het onderwerp omgevingsgericht ontwerpen. Deze groep vormt gezamenlijk de raad van advies. Klink: “Zo hebben we veel expertise in huis. Hoe meer mensen mee willen denken, hoe meer draagvlak er ontstaat om met omgevingsgericht ontwerpen aan de slag te gaan.” 


Kaart uit integrale lichtvisie Stationsgebied Almere met de samenhang en balans tussen thematiek, lichtintensiteit, kleurtemperatuur en posities van verlichting

Leidraad ontbreekt 

Filip van der Heijden van Lichtvormgevers, en lid van de stuurgroep, vertelde in een inleidend verhaal tijdens de bijeenkomst over het belang van omgevingsgericht lichtontwerpen. “Er is vaak te laat aandacht voor licht in de ontwikkelingsplannen van een gebied. Dit komt mede omdat een uniforme leidraad ontbreekt. Er is nooit ergens iets vastgelegd over licht in de openbare ruimte. De informatie moet integraler en verschillende mensen met brede kennis moeten daaraan bijdragen. Er is behoefte aan processtappen en aandachtspunten. We willen bewustwording creëren dat licht eerder bij een project wordt betrokken. Het moet onderdeel zijn van een ontwerpplan.” Klink is het daarmee eens. “Het hangt nu te vaak af van toevalligheden. Bijvoorbeeld, wie zit in een ontwerpteam, welke kennis en ervaring heeft hij of zij.” 

Aandachtspunten 

De leden van de raad van advies steunen het initiatief om omgevingsgericht  lichtontwerpen meer onder de aandacht te brengen. Wel kwamen tijdens de bijeenkomst de nodige aandachtspunten naar voren. “Ik twijfel niet aan het verzamelen van informatie, je hebt zo honderd aandachtspunten bij elkaar. We moeten wel goed nadenken over hoe we de informatie bundelen. Ik zou het niet alleen over pareltjes willen hebben uit de grote stad, maar ook over de gewone dorpstraat in ieder willekeurige gemeente”, zo merkte Beatrijs Oerlemans, van Licht en Donker Advies, op. Antal Haans, van de TU Eindhoven, zegt: “Hoe toets je een omgevingsgericht lichtontwerp? Dan is wel van belang dat je goede doelstellingen formuleert.”  
 
Het ontwerpen moet ook samen met bewoners gebeuren, vindt omgevingspsycholoog Joren van Dijk. “Gebruikersdoelstellingen worden vaak niet meegenomen in een ontwerp. We moeten er veel meer naar toe dat ontwerpen ook samen met bewoners worden gemaakt.” Daar is Iris Dijkstra, van Atelier LEK, het mee eens. “Het is goed om projecten te laten zien waar bewoners wel betrokken zijn in het ontwerp. Vervolgens is het wel van belang dat je het eindresultaat evalueert. Dus hoe ervaren de bewoners de verlichting die is aangebracht. Wat is hun gevoel daarbij?” 

Expertteams 

De aandachtspunten van de raad van advies worden meegenomen in het proces. Nu is het de bedoeling dat er verschillende expertteams ontstaan die inhoudelijk invulling geven aan de thema’s die vallen onder omgevingsgericht lichtontwerpen. Denk daarbij aan veiligheid, leefbaarheid, gezondheid, flora en fauna, toegankelijkheid, identiteit en imago. Op gezette tijden worden ervaringen en ideeën met elkaar uitgewisseld. In 2021 moet de publicatie en het kennisportaal klaar zijn.  

Praat mee

De stuurgroep omgevingsgericht lichtontwerpen bestaat naast Arthur Klink en Filip van der Heijden uit Geert Dijkstra en Manon Van Ketwich  (Acquire Publishing), Hans Akkerman (gemeente Amsterdam) en Petra Hulst (Signify). De projectleiding is in handen van Acquire Publishing. Voor meer informatie, vragen of reacties kunt u mailen naar info@lichtontwerpatelier.nl  (Filip van der Heijden) of geert@acquirepublishing.nl  (Geert Dijkstra).