Transformatie Oranjebuurt Dieren als model voor duurzame wijkontwikkeling

De Dierense Oranjebuurt is lange tijd een wijk die worstelt met een verouderde infrastructuur en matig onderhoud. “We stonden voor een grote opgave”, zegt Richard Rutten, projectleider van de gemeente Rheden. “De wijk was letterlijk aan het verouderen. Er was veel overbodige verharding, de riolering was aan vervanging toe en we hadden te maken met steeds vaker voorkomende hoosbuien die tot wateroverlast leidden.” 

Het idee om de wijk aan te pakken ontstond dan ook vanuit de noodzaak om deze te verduurzamen en aan te passen aan de hedendaagse eisen. “We wisten dat de infrastructuur niet langer voldeed, maar het was ook een kans om de wijk toekomstbestendig te maken. Dus we hebben niet alleen gekeken naar het vervangen van de riolering, maar ook naar de sociale, ecologische en economische aspecten”, legt wethouder Dorus Klomberg uit. 

Het project omvatte daarom een integrale benadering die niet alleen de technische aspecten aanpakte, maar ook de kwaliteit van leven van de bewoners verbeterde, bijvoorbeeld door groen toe te passen. Klomberg: “In plaats van de wijk simpelweg te vernieuwen, legden we de focus op het creëren van een duurzame leefomgeving.” 

Kracht van samenwerking 

Het succes van de Oranjebuurt is mede te danken aan de nauwe samenwerking tussen verschillende betrokkenen. Tijdens het project (initiatie, participatie, voorbereiding, directievoering en omgevingsmanagement) is de gemeente Rheden bijgestaan door GWW-Ingenieurs uit Dieren. Samen met bewoners en lokale ondernemers werkten zij aan de ontwikkeling van een visie voor de toekomst van de wijk.  

“Het is een project dat je niet alleen kunt doen”, stelt Rutten. “De samenwerking met bewoners, maar ook met lokale ondernemers, was essentieel om het plan van de grond te krijgen. Door veel aandacht te schenken aan een goede samenwerking met het ingenieursbureau in de voorbereiding van het project - en tijdens de realisatie met aannemer Liemers Wegenbouw uit Duiven - is dit project met succes afgerond.”   

Rol bewoners 

De bewoners waren van begin af aan nauw betrokken bij het proces. Niet alleen bij de besluitvorming over de inrichting van de openbare ruimte, maar ze speelden een actieve rol in het verduurzamen van hun eigen omgeving. Er werden buurtbijeenkomsten georganiseerd om ideeën en zorgen van de bewoners te verzamelen. “Het was belangrijk dat we niet alleen het technische aspect van de herinrichting aanpasten, maar ook dat we de bewoners actief betrokken bij de besluitvorming”, zegt Klomberg. “We wilden dat iedereen zich eigenaar zou voelen van het project, zodat de veranderingen ook breed gedragen zouden worden. Zonder hun betrokkenheid was dit project niet zo succesvol geweest.” 

Bloemenmengsel 

De participatie van de bewoners leidde tot ideeën die anders misschien niet aan bod waren gekomen. Zo werd besloten om meer groen in de wijk te integreren door het straatbeeld te verfraaien met bomen en de bermen in te zaaien met een bloemenmengsel. Rutten: “Door in het ontwerp kritisch te kijken naar de werkelijk benodigde hoeveelheid verharding is het mogelijk gemaakt om de verharding met 15 procent te verminderen. In dit project hebben we zodoende 4.000 vierkante meter meer groen en 51 bomen kunnen toevoegen.” 

Meer bomen en groen zorgen ervoor dat er een fraaier straatbeeld is ontstaan 

Daar waar eerst gazon was, is de graszode afgeschraapt, de grond licht losgemaakt en ingezaaid”, legt Rutten uit. “In nieuwe groenvakken is gebruik gemaakt van aanwezige grond, waar nodig aangevuld met teelaarde. Het bloemenmengsel moet een paar keer per jaar gemaaid worden om te voorkomen dat het hoger groeit dan de gewenste 30 tot 40 centimeter, én om de groei van de niet gewenste kruiden zoveel mogelijk te beperken. Soms zal het gehele vak van bloemenmengsel gemaaid worden, soms ook alleen plekgewijs.” 

Een paar van de ingezaaide soorten ontwikkelen zich snel, groeien hard, overheersen enigszins en gaan ook bloeien. “Andere soorten ontwikkelen zich langzamer en komen ook pas later tot bloei, bijvoorbeeld een jaar na inzaaien. Ook zijn er zaden die pas tot ontwikkeling komen na een langere periode van lage temperaturen, de koude kiemers. Die zien we later pas opkomen.” 

In de vakken die oorspronkelijk gras waren, gaat de groei en ontwikkeling naar behoren. “Met name in de nieuw gemaakte groenvakken zien we dat de niet gewenste kruiden erg hard groeien. Deze zaden zaten in de aanwezige grond of in de toegepaste teelaarde. Deze soorten kunnen de ontwikkeling van het bloemenmengsel erg verstoren. In de Oranjebuurt zijn tot op heden drie keer de niet gewenste kruiden zoals Canadese fijnstraal, perzikkruid, melganzevoet, hennepnetel, bijvoet en zuring weggeknipt en afgevoerd.” 

Bloemenmengsels brengen kleur in de straat, vergroten de biodiversiteit en zorgen voor verkoeling en een luchtige bodem 

Er zijn verschillende redenen om te kiezen voor een bloemenmengsels in plaats van voor gras. Rutten: “Het toegepast mengsel geeft kleur in de straat, vergroot de biodiversiteit, is beter bestand tegen droogte en geeft meer koelte dan een gazon. Bovendien wordt de bodem nauwelijks verdicht, in tegenstelling tot gazons die wekelijks gemaaid worden. Een minder verdichte bodem kan beter regenwater laten infiltreren en is beter voor de bomen en het bodemleven.” Klomberg vult aan: “Het vergroenen van de wijk was niet alleen een esthetische keuze, maar ook een praktische. Groen helpt tegen hittestress, bevordert de biodiversiteit en verhoogt de leefbaarheid.” 

Kratten in plaats van wadi 

De Oranjebuurt is zo een voorbeeld geworden van hoe duurzaamheid centraal kan staan in de herontwikkeling van een wijk. “Dit gebeurde verder onder andere door het aanleggen van waterbergingssystemen. Dit hebben we gedaan om het hemelwater vertraagd te laten infiltreren in de bodem. Dus volgens het zogenaamde drietrapsprincipe: eerst het hemelwater vasthouden, daarna bergen en als het niet anders kan, vertraagd afvoeren.” 

In deze wijk is gekozen om dit op een centraal punt te doen, onder een al aanwezig parkje, door de toepassing van een krattensysteem. “Hier is voor gekozen omdat er geen ruimte op het maaiveld was om bijvoorbeeld een wadi aan te leggen”, vertelt Rutten. “Deze infiltratie-units vragen geen ruimtebeslag bovengronds. Het gebied is er ook uitstekend geschikt voor, aangezien de bodem voldoende doorlatend en de grondwaterstand voldoende laag is.” 

De kratten zijn omhuld met filterdoek om dichtslibben te voorkomen”, vervolgt hij. “Aan de onderkant zijn zowel de putten en kratten open, zodat het hemelwater kan infiltreren. De toegepaste Infiltratie-units zijn gemaakt van kunststof. Het krattenveld moet regelmatig geïnspecteerd worden om het functioneren te controleren. De unit zelf moeten we eens in de vijf jaar checken op verzakking en zo nodig reinigen. Dit heeft erin geresulteerd dat er een berging is gemaakt van 1,25 miljoen liter.” 

 “De klimaatverandering is een van de grootste uitdagingen waar we nu voor staan”, vervolgt Rutten. “Het project in de Oranjebuurt is een manier om ons voor te bereiden op die veranderingen.” Door de aanleg van de hemelwaterafvoer, het aanleggen van een infiltratiesysteem en het vergroenen van de straten, is de wijk beter bestand tegen extreme weersomstandigheden zoals hitte en zware regenval. “We hebben geleerd van de hoosbuien die steeds vaker voorkomen en hebben maatregelen genomen die ervoor zorgen dat het regenwater efficiënt wordt opgevangen en afgevoerd.” 

Mobiliteit  

Een van de toekomstige plannen is het verbeteren van de mobiliteit in de wijk. “We willen dat bewoners niet alleen de keuze hebben om met de auto te reizen, maar ook met de fiets of het openbaar vervoer. Daarnaast kijken we naar mogelijkheden voor carpoolen en het stimuleren van elektrische voertuigen.” 

De verkeerstechnische inrichting van de wijk is conform ‘duurzaam veilig’ ontworpen, met een maximumsnelheid van 30 kilometer per uur. Volgens deze richtlijn wordt doorgaand rijverkeer zoveel mogelijk vermeden en is ervoor gezorgd dat de rijsnelheid van maximaal 30 kilometer per uur gehandhaafd wordt, door middel van zogenaamde snelheidsremmende maatregelen zoals verkeersdrempels en  vernauwingen. 

Foto Rutten04: In sommige straten is ervoor gekozen om de aanwezige parkeervakken, die eerst buiten de rijbaan gesitueerd waren, op te heffen en parkeren op de weg in te stellen. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor de reeds aanwezige bomen 

Ook is er in sommige straten gekozen om de aanwezige parkeervakken, die eerst buiten de rijbaan gesitueerd waren, op te heffen en parkeren op de weg in te stellen. Een bijkomend voordeel hiermee was dat door het opheffen van deze, buiten de rijbaan gelegen parkeervakken, er ook meer ruimte ontstond voor de reeds aanwezige bomen en hierdoor de groeiplaatsen op veel locaties vergroot konden worden. 

“Verder heeft dit alles uiteraard ook een positief effect gehad op de leefbaarheid van de wijk als het gaat om de vermindering van het geluidsniveau en uitlaatgassen en een verbetering van de oversteekbaarheid van de woonstraten”, stelt Rutten. 

Model voor andere wijken  

Het project heeft in de Oranjebuurt in Dieren een groot aantal verbeteringen gebracht, maar de transformatie van andere wijken in de gemeente Rheden is nog niet voltooid. De verschillende wijken zullen de komende jaren verder worden geoptimaliseerd met nieuwe maatregelen op het gebied van mobiliteit, sociale interactie en het verbeteren van de openbare ruimte. 

“Wat we in de Oranjebuurt hebben gedaan, is een begin”, stelt Rutten. “Voor veel aspecten is het een model voor hoe we in de toekomst, met de inrichting van de wijken in de gemeente Rheden om willen gaan, maar de ontwikkelingen stoppen hier niet. Voor elk project gaan we eerst in gesprek met de bewoners en andere stakeholders om ervoor te zorgen dat ook hun wijk aantrekkelijk ingericht wordt.” 

Klomberg vult aan: “We werken voortdurend aan nieuwe plannen om de verschillende wijken in de gemeente nog groener te maken, maar ook de sociale aspecten van de wijk te versterken. Het draait niet alleen om de infrastructuur, maar ook om het creëren van een gemeenschap die zich met elkaar verbonden voelt.” 

De Oranjebuurt in Dieren laat zien dat het mogelijk is om een verouderde wijk niet alleen te vernieuwen, maar ook te verduurzamen en toekomstbestendig te maken. “Het is een wijk geworden waar de bewoners niet alleen in wonen, maar ook echt deel van uitmaken. En dat is precies wat we met dit project wilden bereiken: een duurzame, toekomstgerichte en verbonden gemeenschap.”  

Hij vervolgt: “Wat we hier in de Oranjebuurt hebben neergezet, kan als voorbeeld dienen voor andere wijken in de gemeente. De combinatie van duurzame infrastructuur, bewonersparticipatie en sociale cohesie maakt dit tot een succes.” 

Voor de gemeente Rheden is het project dan ook niet alleen een belangrijke stap in de transformatie van de wijk, maar ook een inspiratiebron voor toekomstige projecten. “We hopen dat dit project een versnelling kan geven aan andere vernieuwingen in de gemeente Rheden”, zegt Rutten.