Fietspaden kunnen groeiplaats voor bomen stimuleren 

Tekst: Mark Bos 

Bomen vervullen een grote rol in de aanpak van het klimaatprobleem, ze dragen bij aan een schone lucht en een gezonde leefomgeving. Een boom slaat CO2 op, levert zuurstof, schaduw en verbetert de bodemstructuur, zodat er meer water kan worden vastgehouden. Bovendien is elke boom een ecosysteem op zichzelf en draagt daarmee bij aan het vergroten van de biodiversiteit. Bomen zouden de ruimte moeten krijgen, zou je denken. 

Toch is dat niet vanzelfsprekend, zeker niet in de stedelijke gebieden waar de ruimte beperkt is. “Een stadsboom wordt gemiddeld 40 jaar”, vertelt onderzoeker Ronald van den Brink van de Bomenwacht, die als onafhankelijk kennispartner boomeigenaren en-beheerders ondersteunt . “En dat is veel te kort, want een boom gaat pas na die veertig jaar zijn winst brengen.” De verstening van veel binnensteden is er debet aan, maar ook als de boom wel een plek in een ontwerp krijgt, is de groeiplaats vaak te klein. 

Veelgehoorde klacht 

Dat is ook het geval langs veel traditionele fietspaden, merkt menig gemeente bij of na de aanleg van een fietspad in de directe omgeving van bomen. “Dat uit zich na verloop van tijd in de wortelopdruk. Dat is een veelgehoorde klacht van bewoners en van onderhoudspartners.  Het kan leiden tot gevaarlijke situaties, terwijl het herstel van scheuren een jaarlijkse kostenpost is”, concludeerde de gemeente Haarlem, waarna ze op advies van de Fietsersbond ging experimenteren met gekoppelde betonplaten.  

Van den Brink vult aan. “We weten dat boomwortels vaak tussen de harde fundatie onder de fietspaden en de fietspadverharding heen groeien en dan het pad omhoog drukken. Dat leidt tot herstelwerkzaamheden zoals frezen, een nieuwe asfaltlaag of opnieuw straten. En uiteindelijk tot het afzagen van de wortels om in de toekomst niet weer die schade te hebben. Alleen, bij het afzagen van grote wortels ontstaat een invalspoort voor schimmels en dan loop je het risico dat je die bomen verliest. En dat willen we niet. Zeker met de klimaatadaptatie willen we die bomen zoveel mogelijk in stand houden.” 

Jim Brouwer, commercieel directeur bij EasypathⓇ bereiken die klachten met EasypathⓇ-fietspaden nooit, hij geeft de garantie af dat er geen wortelopdruk zal optreden en er daarvoor geen onderhoudskosten zijn. Brouwer vroeg zich af of de betonelementen, waarmee hij zijn fietspaden modulair laat leggen, naast goed en veilig voor de gebruiker, niet de ontwikkelingskansen voor bomen belemmerde. Hij vroeg de Bomenwacht hier onderzoek naar te doen. “Geen gemeente denkt eraan om, wanneer er problemen zijn met de wortels, te kijken of er iets aan de groeiplaats is te doen.”

Gekoppelde betonelementen en groeiplaats 

De Bomenwacht heeft in vier gemeenten fietspaden onderzocht en kreeg drie vragen mee: wat is de invloed van de gekoppelde betonelementen op de ontwikkeling van boomwortels en is daar een verschil met traditionele asfalt-of tegelfietspaden? En welke mogelijkheden zijn er om bij de aanleg van fietspaden de negatieve effecten op bomen te verkleinen en de ontwikkelingsmogelijkheden van bomen te vergroten? 

De Bomenwacht ging in 2021 aan de slag en koos voor twee bestaande fietspaden met gekoppelde betonplaten: eentje die in 2006 in Wageningen is gelegd en eentje in Teylingen, van 2013. Daarnaast werd een traditioneel aangelegd fietspad in Haarlem onderzocht en bracht de Bomenwacht een bezoek aan een locatie waar Amstelveen een traditioneel fietspad wilde vervangen door de constructie met gekoppelde betonelementen.  

De onderzoekers voerden een groeiplaatsonderzoek uit, waarbij ze een aantal bomen beoordeelden en de bodem direct naast en onder de fietspaden onderzochten. “Hoe liggen de fietspaden er nu bij met de bomen die er langs staan, is er last van wortels, gaan die wortels eronder, hoe dik zijn die wortels, etcetera”, legt Van den Brink uit. “En hoe verschilt dat bij betonelementen en asfalt-of tegels.” Daarnaast vroegen ze de gemeenten een vragenlijst in te vullen. 

Combinatie verdichting en ruimte cruciaal 

De gekoppelde betonelementen van EasypathⓇ kwamen er goed vanaf, zowel voor de fietspaden als voor de bomen, Van den Brink vertelt waarom. “Het is een combinatie van minder verdichting en extra ruimte. Bij traditionele fietspaden is de ondergrond zwaar verdicht en laat minder water en zuurstof door. De wortels gaan die hogerop zoeken en groeien dan door de over die fundatie laag  heen. Bij gekoppelde betonelementen is die fundatie nauwelijks verdicht, omdat drukverdeling groter is en verdichten minder nodig is en water en zuurstof de ruimte krijgt.” 

Ze ontdekten dat onder de betonconstructie ruim voldoende zuurstof voor de bomen was. En dat door het toevoegen van bomenzand er de mogelijkheid is om de omstandigheden voor de bomen verder te verbeteren. “Bomenzand gebruiken neemt vier keer zoveel water op als een verdichte bodem en heeft zo een bufferende werking. Erg belangrijk in deze tijd waarin we water beter vast willen houden”. 

Het voordeel van de niet verdichte bodem en de aanwezige zuurstof en water wordt bij de betonelementen versterkt door de ruimte die de wortels naar beneden hebben. Ze hoeven hun heil niet naar boven te zoeken omdat er zuurstof en ruimte beschikbaar is om verder te groeien. Zeker in de stad is dat een voordeel: “Daar verdubbel je, met de ruimte onder de betonplaten, bijna de groeiplaats en daarmee ook de levensduur van de boom. Hoe groter de bewortelbare ruimte, hoe groter een boom kan worden en hoe langer die meegaat,” zegt Van den Brink. 

Mogelijkheid voor optimale groeiplaats 

De uitkomst verrast Brouwer. “Dat we een integrale oplossing bieden die wortel- en opdrukschade voorkomt, wisten we al. En het is mooi dat het onderzoek bevestigt dat onze fietspaden door de aanwezigheid van zuurstof, water en ruimte de bomengroei niet belemmert.” 

“Maar ik ben vooral blij met de mogelijkheid om de bomen langs een fietspad van een nog optimalere groeiplaats  te voorzien, in nieuwe maar ook in bestaande situaties. Omdat onze betonelementen modulair gelegd zijn, kun je die per stuk verwijderen om een groeiplaats waar nodig te optimaliseren, door bijvoorbeeld bomenzand toe te voegen. En dat is belangrijk in deze tijd van droogte en hittestress.” 

Easypath Nederland BV 
Zwolle 
088 - 0156 789 
www.easypath.nl