Innovatieve rekentool borgt objectieve besluitvorming in Arnhemse mobiliteitsprojecten

Vaagn Mnatsakanian had niet gepland om zich bezig te houden met de duurzame mobiliteit van de gemeente Arnhem. Geboren in Armenië groeit hij op in Oekraïne. Als Rusland dat land in februari 2022 binnenvalt, werkt hij als hoofd van de afdeling Ecologie en Energiemanagement voor de stad Marioepol, zijn woonplaats aan de Zee van Azov. Hij werkt aanvankelijk zo goed en kwaad als het kon door, maar nadat de Russen de stad omsingelen en bombarderen, raakte hij op 15 maart 2022 gewond bij een aanval op het stadhuis. “Het is een lang verhaal hoe wij de stad verlieten en hoe ik van mijn verwondingen herstelde, maar uiteindelijk kwam ik met mijn vrouw Mariia en onze kinderen terecht in Arnhem en kon daar aan de slag bij de gemeente op de afdeling Mobiliteit, in maart 2023.” 

Dat is flink wennen: “Ik had natuurlijk nooit verwacht dat ik ooit in Nederland zou gaan wonen en voor de gemeente Arnhem zou werken. Het is een ander systeem van management, een andere cultuur, ook onder de collega’s onderling. En de taal natuurlijk”, lacht hij. Ze genieten van de stad. “Heel mooi, niet zo groot, veel groen.” Hij draagt er in zijn functie aan bij dat Arnhem dit groen wil behouden tijdens een flinke herinrichting: de stad gaat binnenstedelijk groeien met 16.000 nieuwe woningen, waarvan er 10.000 voor 2030 zullen worden gebouwd. Dat zorgt naar verwachting voor 50.000 extra autoritten per dag, op een wegennet dat nu al onder druk staat. Het Duurzame Mobiliteitsplan 2024-2040 moet hierop het antwoord zijn, met meer ruimte voor actieve mobiliteit. 

Grotere plaatje 

Het woord ‘duurzaam’ staat niet voor niets in de naam van deze visie, trapt Mnatsakanian af. “Het gaat daarmee dus ook over andere uitdagingen.” Het grote plaatje is belangrijk, wil hij maar zeggen, en het is zijn rol om dat plaatje te bewaken. Hij bekijkt de mobiliteitsuitdagingen door die bril daagt zijn collega’s uit met waarom-vragen: waarop worden keuzes gebaseerd, waarom worden bepaalde prioriteiten gesteld? “Soms merk je dat mensen beginnen met een bepaalde focus en dan het bredere perspectief niet meenemen.” Daarnaast is hij gewend dat hij doelstellingen en resultaten moet kwantificeren: wat heeft de investering concreet opgeleverd? Niet dat een fietser sneller kan op een bepaald traject, maar hoeveel sneller bijvoorbeeld en waarom. 

De bredere blik en het kwantificeren van gewenste uitkomsten moeten ertoe leiden dat de opdrachtgever van projecten objectieve beslissingen neemt. Belangrijk, omdat opgaven soms met elkaar in tegenspraak zijn. Mnatsakanian noemt een voorbeeld: als je een straat vergroent, van een vierbaansweg een tweebaans maakt en vrij liggende fietspaden en groenstroken toevoegt: Hoe kijkt de burger daar dan naar? En is het ook veiliger? Strookt het de concrete vergroeningsambitie? Verlaagt het de geluidsoverlast en met hoeveel? Komen subsidies niet in gevaar door andere prioriteiten te stellen? Hoe zit het met politiek draagvlak? “Dus hier willen we met de tool een hulpmiddel voor bieden. Je wilt de beslisser een objectieve blik op de verschillende en soms conflicterende prioriteiten bieden en ongewogen, subjectieve besluiten voorkomen.” 

Objectiviteit al sleutelwoord 

Objectief, dat is het woord dat Mnatsakanian meerdere keren noemt en de pijler is waarop zijn rekenmodel - dat optimaal alle uitdagingen binnen een project mee moet wegen - rust. Noodzakelijk, want er vloeien de komende twintig jaar 100 projecten voort uit het Duurzame Mobiliteitsplan.  “We hebben een pool van projecten en ideeën, met uitdagingen die soms botsen of in tegenspraak met elkaar zijn. En beperkte menskracht en budget. Hoe gaan we dan prioriteren?” 

Zo kwam Mnatsakanian terecht bij het systeem waarmee hij tijdens zijn dissertatie werkte. “Ook daar had ik te maken met het combineren van verschillende maatregelen en gebruikte ik het Harrington-model, een beslisinstrument. Dat hebben mijn collega’s en ik hier gedigitaliseerd door een dashboard in GIS (Geografisch Informatie Systeem, red.) te maken, zodat we alle data van de locatie en de acties op een plek digitaal in een tool beschikbaar hebben.” 

Zes criteria 

Hij legt het uit: “Dat houdt in dat per project alle informatie moet worden ingevoerd: de naam, de locatie, de maatregelen, waarom we wat doen, wat het concreet moet opleveren.” Tegelijkertijd worden zes criteria toegevoegd die voor ieder project gelden en de brede, objectieve besluitvorming borgen: als eerste de ecologische duurzaamheid, die de circulariteit, CO2-uitstoot, geluidsoverlast en luchtkwaliteit beoordeelt. Een tweede criterium omvat de investeringen en financiële efficiënte. Deze bepalen het niveau van externe investeringen en cofinanciering: een hogere beoordeling draagt bij aan efficiëntere verdeling van gemeentelijke middelen. 

Het criterium ‘duurzame bereikbaarheid en verandering van vervoersvoorkeuren’ evalueert in hoeverre een project bijdraagt aan milieuvriendelijker vervoerswijzen: actieve mobiliteit, oftewel het autogebruik verminderen en het OV-gebruik, het lopen en fietsen bevorderen. Als vierde criterium is er de impact op de stedelijke omgeving en de veiligheid. Dit beoordeelt de potentiële impact van het project op de stedelijke omgeving. De focus ligt hierbij op de bijdrage aan het versterken van de ruimtelijke structuur, het verbeteren van de leefkwaliteit - waaronder de gezondheid, veiligheid en het algemeen welzijn van bewoners. En op de belevings- en gebruikswaarde en het versterken van de cultuurhistorische waarde. Tevens wordt de mogelijke invloed van het project op andere toekomstige projecten in het gebied geanalyseerd. 

De sociale en politieke ondersteuning wordt gemeten in een vijfde criterium: hoe kunnen de gemeenschap of belanghebbenden het project positief of negatief beoordelen. Het weegt ook mogelijke sociale voordelen van het project. Tot slot weegt de tool de efficiëntie van de mobiliteit en de stedelijke omgeving. Dit criterium kwantificeert de impact van het project op stedelijke mobiliteit, inclusief de verbetering van de mobiele stromen, de vermindering van opstoppingen en het bevorderen van ruimte-efficiënte vervoerwijzen. Het beoordeelt ook in hoeverre het project bijdraagt aan de verschuiving van autogebruik naar andere vervoerswijzen om stedelijke ruimte optimaal te gebruiken.  

Desirability

Mnatsakanian: “Het belangrijkste wat we doen in dit project is een analyse van deze zes criteria, hoe deze te objectiveren door ze te calculeren en te prioriteren. Dat is de essentie, het moet een gebalanceerde afweging opleveren.” De scores op de zes criteria lopen van 0 tot 1 en vormen samen de Desirability-index van een project. De maatregelen die tot die score leiden staan in de tool omschreven. Een projectleider kan bij een bepaald project bijvoorbeeld het ecologische criterium erg belangrijk vinden, daar een hogere gewenste score aan hangen en zien wat de gevolgen zijn voor de totaalscore. 

Een expertteam, met onder anderen Mnatsakanian, is dan de controlerende laag. Zij helpen de opdrachtgever om die wensen objectief af te stemmen en mee te denken in de mogelijke maatregelen binnen die criteria. Als opdrachtgever en expertteam het eens zijn, gaat het project met de Desirability-score naar de afdeling Finance.  Zo is er ook een totaaloverzicht van projecten en de scores, belangrijk om de waarden van de projecten onderling tegen elkaar af te zetten en te prioriteren in de komende twintig jaar. 

De oplevering van het instrument bevindt zich in de laatste fase, de implementatie. “We kunnen nu nog niet alle honderd projecten doen, dus we verdelen het in stukken. We willen focussen op de urgente en nieuwe, die we op deze manier gaan aanpakken. Het is nu allemaal in het systeem verwerkt, de experts leveren de laatste zaken aan zodat we daarna met het trainen van de collega’s kunnen beginnen”, besluit Mnatsakanian.    

Dit artikel is verschenen in Straatbeeld 3/2025. Lees meer van Straatbeeld in onze digitale bibliotheek.