Bewegen voor iedereen: de openbare ruimte als uitnodiging

Als ik door steden en wijken loop (nou ja, rol met mijn rolstoel), doe ik dat met een dubbele pet op. Ik kijk als adviseur toegankelijkheid naar de functionaliteit en toegankelijkheid. Als bewoner en gebruiker voel ik wat een plek met me doet. Een plein, een park, een simpele bank langs een pad - het zijn meer dan louter fysieke elementen. Het zijn plekken waar het leven zich afspeelt, waar mensen elkaar vinden of juist zichzelf. Maar hoe vaak staan we stil bij de vraag of die plekken écht voor iedereen zijn?  

Bewegen, dat zo essentieel is voor lichaam en geest, is niet voor iedereen even toegankelijk. Het ontwerpen van openbare ruimtes die beweging mogelijk maken voor mensen met een beperking vraagt om meer dan goede bedoelingen. Het vraagt om een visie die inclusiviteit ademt, van tekentafel tot dagelijks gebruik.  

Bewegen is een universele behoefte. Neuropsychologen wijzen al jaren op de kracht van fysieke activiteit: het houdt niet alleen het lichaam fit, maar voedt ook het brein, vermindert stress en kan eenzaamheid doorbreken. Voor iemand die afhankelijk is van rollator, taststok of rolstoel is die beweging echter geen vanzelfsprekendheid. Een stoep die net te hoog is, een pad dat te smal is of een gebrek aan duidelijke bewegwijzering kan een onoverkomelijke barrière vormen.  

Verschilmaker 

Ik zie in mijn werk dat de openbare ruimte juist hier een verschil kan maken. Een goed ontworpen beweegplek in een buurt - met toestellen voor kracht, balans of mobiliteit - kan niet alleen beweging stimuleren, maar ook sociale verbindingen versterken. Het is een plek waar een oudere bewoner een praatje maakt met een jogger, waar een kind speelt terwijl een volwassene traint, waar een toevallige ontmoeting eenzaamheid doorbreekt.  

Een aantal jaren geleden, op een reis door Kroatië, zag ik een voorbeeld dat me nog steeds bijstaat, zie ook de hoofdfoto bij dit artikel. In een kuststadje lag een bescheiden park met fitnesstoestellen, een rolstoelschommel en een bankje waar mensen zaten te kletsen. Wat me trof, was de saamhorigheid op die plek. Mensen van alle leeftijden en achtergronden gebruikten de ruimte, van sporters tot toeschouwers. Toen ik er onlangs terugkwam, was de plek nog levendiger: kinderen speelden, ouderen hielpen, deden een stukje mee of keken toe, en een groepje jongeren was samen aan het trainen. Het is een voorbeeld van hoe een beweegplek kan zijn: niet alleen een ruimte voor activiteit, maar ook een ontmoetingsplek in de wijk.  

  
Speel- en sportplaats in het Kroatische Umag 

Plekken écht inclusief maken 

In Nederland zie ik steeds meer gemeenten investeren in beweegplekken, vaak in combinatie met speelplaatsen of sportvelden. Een project in Vlaardingen dat dit jaar is geopend, laat zien wat mogelijk is. De ruimte is aantrekkelijk, met gevarieerde toestellen, toegankelijke paden en plekken om te rusten. Het nodigt uit om te bewegen, maar ook om nog even te blijven hangen en met elkaar bij te praten. Toch vraag ik me af: hoe zorgen we met elkaar dat zo’n plek écht inclusief is? Hoe bereiken we de mensen die niet uit zichzelf komen – de oudere bewoner die aarzelt, degene met een visuele beperking die de route niet kent, de rolstoelgebruiker die niet weet of de toestellen bruikbaar zijn?  

Inclusiviteit in de openbare ruimte gaat verder dan fysieke toegankelijkheid. Een rolstoelschommel of een vlak pad is een begin, maar er is meer nodig. Het vraagt om een ontwerp dat rekening houdt met de onuitgesproken behoeften van gebruikers. Hoe maak je een plek herkenbaar voor iemand die slechtziend of blind is? Hoe zorg je dat ouderen zich veilig voelen om er te komen en mensen met een beperking erop durven vertrouwen dat zij mee kunnen doen?  

Het antwoord ligt in een combinatie van slimme ontwerpoplossingen en sociale activering. Denk aan tactiele markering en duidelijke bewegwijzering en bijvoorbeeld aan buurtsportcoaches die mensen begeleiden bij hun eerste bezoek. Een buurtapp kan helpen om beweegmomenten aan te kondigen, waarbij iedereen - ongeacht leeftijd of beperking - wordt uitgenodigd. Zulke initiatieven maken een beweegplek niet alleen toegankelijk maar ook uitnodigend.  

In gesprek gaan en blijven 

Toch blijft het een uitdaging om die inclusiviteit duurzaam te waarborgen. Budgetten zijn vaak beperkt en onderhoud van beweegtoestellen of toegankelijke paden krijgt niet altijd prioriteit. Bovendien verandert de samenleving sneller dan de ontwerpen. Een beweegplek die vandaag inclusief lijkt, kan morgen al tekortschieten als de behoeften van de wijk veranderen. Het vraagt om in gesprek te gaan en te blijven met gebruikers. Hoe vaak vragen we de mensen voor wie wordt ontworpen écht wat ze nodig hebben? Een gesprek met een buurtbewoner kan soms meer inzicht geven dan een technisch rapport.  

Naar zo’n project in Vlaardingen of de Outdoor Fitness Zone bij de Rijkerswoerdse Plassen kijk ik met veel plezier. De verbindende functie en de mogelijkheid om voor iedereen iets te bieden dat passend is, brengt mensen samen en brengt ze verder. Net een keer extra een oefening doen omdat je het samen doet, of even een praatje bij een toestel met iemand die je anders in de wijk wellicht voorbijloopt.  

Outdoor Fitness Zone bij Rijkerswoerdse plassen 
 
De uitdaging is nu om de beweegplekken in Nederland nog toegankelijker te maken. Hoe betrekken we degenen die nu nog aan de zijlijn staan? Kunnen we ook gesproken instructies bij de toestellen bieden aan degenen die dyslectisch zijn of verminderd zicht hebben bijvoorbeeld?  Hoe zorgen we dat de beweegplek niet alleen een fysieke ruimte is maar ook een plek waar mensen zich gezien en verbonden voelen? Eén ding is zeker: op de vele goede voorbeelden kan rijkelijk voortgeborduurd worden om nog meer wijkbewoners via bewegen met elkaar te verbinden.